Czy jesteśmy bezradni wobec cyberprzemocy?
Zjawisko przemocy rówieśniczej to poważne wyzwanie dla wychowawców, rodziców, właściwie całego otoczenia dziecka. Tym większe, że w ostatnich latach wraz z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych rozszerzyło pole swojego oddziaływania.
Co charakteryzuje przemoc psychiczną obecną w przestrzeni cyfrowej?
Po pierwsze, ogromny zasięg w porównaniu z „tradycyjnymi” rodzajami przemocy. Podczas kłótni czy szarpaniny między uczniami świadków jest kilku lub kilkunastu, co jest liczbą skromną w stosunku do potencjalnych odbiorców treści cyfrowych, zwłaszcza w mediach społecznościowych. Istotną różnicą jest czas oddziaływania: raz opublikowane treści potrafią żyć własnym życiem mimo usunięcia pierwotnego źródła. Kolejnym zagrożeniem jest eskalacja, którą dorosłym może być trudno spostrzec i tym samym opanować ze względu na fakt, że do agresji elektronicznej dochodzi np. na grupach prywatnych.
Rozprzestrzenianiu się zachowań agresywnych w sieci sprzyja dodatkowo niewielka świadomość społeczna dotycząca cyberprzemocy. Większość dorosłych – zarówno rodzice, jak i nauczyciele – nie posiada osobistych doświadczeń z dzieciństwa związanych z przemocą wirtualną. To sprawia, że ich wrażliwość na tego typu zagrożenia często bywa niewystarczająca. Zdarza się, że agresja elektroniczna bywa bagatelizowana lub utożsamiana z codziennymi konfliktami słownymi. Lekceważenie sygnałów ostrzegawczych oraz brak adekwatnej reakcji mogą prowadzić do szybkiej eskalacji sytuacji, a w konsekwencji narazić dziecko na długofalowe, poważne skutki psychiczne, takie jak zaburzenia lękowe czy depresja.
Co na temat przemocy w internecie mówią dane?
Z raportu NASK „Nastolatki 3.0” wynika, że nastolatki bez względu na wiek, płeć czy miejsce zamieszkania obserwują różne formy cyberprzemocy. Prawie co druga osoba spotkała się z wyzywaniem, a co trzecia – z ośmieszaniem i poniżeniem znajomych. 40% ofiar przemocy internetowej nie zgłasza problemu, nie szuka pomocy, nie informuje o zdarzeniu. Im starsi uczniowie, tym częściej obserwują przemoc w internecie. Bardzo niepokojący jest także fakt, że co czwarty nastolatek nie jest w stanie określić, czy sytuacje, które obserwuje w internecie, są formą przemocy.
Z tych danych wyłania się dość ponury obraz sytuacji. Czy jesteśmy jednak na nią skazani? Czy należy zaakceptować, że ceną wolności słowa jest krytyka, która w swoim skrajnym wydaniu przyjmuje formę przemocy werbalnej, hejtu?
Trzeba to wyraźnie podkreślić. Nie — nie jesteśmy bezsilni wobec przemocy, także przemocy wirtualnej. Istnieją przepisy prawne, które pozwalają różne przejawy agresji elektronicznej ścigać i karać.
Co może zrobić szkoła, by zapobiegać zachowaniom agresywnym w cyberprzestrzeni?
To dobrze, że sprawcy cyberprzemocy nie mogą czuć się bezkarni. Jednak w świecie, którego sobie życzylibyśmy, to nie świadomość konsekwencji prawnych i strach przed karą powinny powstrzymywać działania przemocowe. Powinniśmy dążyć do tego, by w jak najszerszym zakresie informować, edukować oraz wpływać na kształtowanie postaw i w ten sposób przeciwdziałać agresji, niejako u źródeł jej powstawania.
Edukowanie powinno odbywać się wielokierunkowo i być adresowane:
- do kadry pedagogicznej w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli;
- do rodziców w ramach specjalnych spotkań warsztatowych;
- do uczniów w ramach lekcji wychowawczych.
Materiały potrzebne do przeprowadzenia mądrych zajęć ze wszystkimi wymienionymi grupami znajdują się w osobnych zakładkach w programie Problemy wychowawcze. Cyberprzemoc. Wśród nich warto wymienić: scenariusze, prezentacje i infografiki. Nieocenioną pomocą przy przygotowaniu zajęć będzie poradnik metodyczny w wersji elektronicznej i drukowanej. Bardzo praktyczne okażą się również treściwe broszury — Kompas dla rodziców (na warsztaty z rodzicami) oraz Kompas dla nauczycieli (na szkolenia dla kadry pedagogicznej).
Z kolei materiały, które urozmaicą lekcje wychowawcze, a także pozwolą utrwalić wprowadzone treści oraz sprawdzić wiedzę, to ćwiczenia multimedialne i karty pracy (drukowane, wygodne do kopiowania). Szczególne miejsce pośród pomocy dydaktycznych zajmuje gra zręcznościowa Balans, złożona z 24 figurek ludzików symbolizujących różne emocje, która jest dołączona do zestawu wraz z opisem przykładowego wykorzystania.
Zrozumienie mechanizmów powstawania i przebiegu przemocy elektronicznej jest najważniejszym warunkiem do planowych działań profilaktycznych. Innym istotnym krokiem, który należy podjąć równolegle, jest stworzenie szkolnych procedur regulujących postępowanie szkół w sytuacjach trudnych wychowawczo i sytuacjach zagrożeń. Przykład takiego dokumentu znajduje się także w programie Problemy wychowawcze. Cyberprzemoc.
Ważną rolę w ramach działań profilaktycznych prowadzonych w szkole spełni też przeprowadzenie badań przesiewowych. Pozwolą one zdiagnozować charakter i zakres zjawiska w danej klasie lub grupie wiekowej. Program zawiera kwestionariusze potrzebne do realizacji takich badań.
Zestaw Problemy wychowawcze. Cyberprzemoc, kolejna część serii cieszącej się uznaniem nauczycieli, wychodzi naprzeciw potrzebom kadry pedagogicznej w związku z nasilającym się zjawiskiem przemocy rówieśniczej w sieci. O skali tego zjawiska świadczy także fakt, że uwzględnia je podstawa programowa przedmiotu edukacja zdrowotna. Zastosowanie narzędzia dydaktycznego, jakim jest zestaw Problemy wychowawcze. Cyberprzemoc, pozwoli rzetelnie informować o cyberprzemocy kadrę pedagogiczną, rodziców i uczniów, skutecznie jej przeciwdziałać, a także szybko interweniować w razie jej wystąpienia (minimalizując w ten sposób negatywne skutki). Zestaw Problemy wychowawcze. Cyberprzemoc to praktyczna i skuteczna pomoc w budowaniu bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkolnego.
