Autyzm jako zespół zaburzeń wpływających na zdolności umysłowe i percepcyjne dziecka ukazuje objawy w formie wycofania z kontaktów społecznych. Etymologia zapisana w greckim słowie autos oznacza ,,sam” i sugeruje częste pozostawanie we własnym świecie oraz niechęć do interakcji z otoczeniem. Dzieci te wykazują brak emocjonalnego kontaktu, nie pojawia się u nich lub występuje specyficzny sposób mówienia, preferują rutynowe i stereotypowe zachowania.
Wycofanie u dzieci z ASD
U dzieci autystycznych często można dostrzec brak chęci do zabaw i działań twórczych, choćby nawet poprzez naśladownictwo. Wszelkie małe zmiany bywają źle znoszone, np. pojawia się płacz, krzyk i odczuwany jest ogólny lęk. Dziecko autystyczne ma problem z poprawnością struktury gramatycznej zdania oraz wykazuje trudności w używaniu zaimków osobowych ,,ja ‘’czy ,,on”. Komunikacja zostaje zubożała o posługiwanie się wyobraźnią oraz myślenie elastyczne i spontaniczne. Podczas pracy dzieci zwykle zwracają uwagę na rzeczy mało istotne i nie potrafią się skoncentrować. Często występują również kłopoty w utrzymaniu kontaktu wzrokowego, zaburzona jest mimika oraz umiejętność wskazywania palcem desygnatów. Braki w zakresie inicjowania rozmowy ukazują pojawianie się mowy stereotypowej, wzbogacanej o liczne powtórzenia. Można zatem uogólnić zaburzenie jako trudność w rozumieniu i ekspresji językowej, co w konsekwencji ma odzwierciedlenie w słabej kompetencji porozumiewania się. Ograniczenia te w znaczny sposób wpływają na proces komunikacji. Podczas rozmowy zwykle zauważa się zadawanie rutynowych, a nawet obsesyjnych pytań.
Rozwój autyzmu − jak to się zaczęło?
Pierwszym pacjentem w mojej pracy jako logopeda był chłopiec o imieniu Michał, u którego został zdiagnozowany autyzm oraz całościowe zaburzenie rozwoju. Uczeń obecnie uczęszcza do klasy trzeciej, ale już wcześniej był objęty wsparciem w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Michał pochodzi z pełnej rodziny i ma starszego brata, który teraz chodzi do gimnazjum. W rodzinie dziecka nie występuje żadna etiologia autyzmu. Chłopiec w sposób prawidłowy gaworzył, a w późniejszym etapie rozwoju wypowiadał pierwsze wyrazy. Po osiągnięciu przez Michała wieku 2,5 lat rodzice zaobserwowali u niego regres w zakresie porozumiewania się, podczas gdy w dzieciństwie nie dało się zauważyć żadnych symptomów mogących świadczyć o zaburzeniu. Chłopiec nawiązywał kontakt wzrokowy, odwzajemniał czułości, interesował się różnymi zabawami typowymi dla jego etapu rozwojowego. Niepokoje pojawiły się u rodziców, gdy między 28-30. miesiącem życia u chłopca doszło do zahamowania rozwoju mowy, w którym kompetencje komunikacyjne ograniczyły się jedynie do okresu wyrazu. To z kolei sprawiło, że u Michała pogorszyło się funkcjonowanie emocjonalne i społeczne. Zainteresowanie zabawkami zanikło i przekształciło się w chęć manipulowania rzeczami. Umiejętność konstruowania budowli przestrzennych z klocków przeobraziła się w zmorzoną aktywność ruchową oraz wybór zabawek dźwiękowych.
Jak pomóc dziecku autystycznemu
w domu?
Chłopiec przejawia silnie przywiązanie emocjonalnie do mamy. To ona głównie przyprowadza ucznia do szkoły, a gdy pozostawia go w świetlicy szkolnej, jest silnie rozdrażniony i pobudzony. W domu nie wykazuje chęci do interakcji z bratem, ale obaj się akceptują i nie wchodzą w żadne spory. Widać duże zaangażowanie rodziny w odpowiedni poziom rozwoju chłopca, przy jednoczesnym korzystaniu z regularnej pomocy specjalistycznej. Michał uczęszcza na różne zajęcia dodatkowe w ciągu tygodnia. Rozpoczynając pracę z uczniem, zauważyłam u niego lekkie zmęczenie i obniżoną koncentrację, co mogło wynikać ze zbyt dużej ilości zajęć pozalekcyjnych. Aby zapewnić dziecku stabilizację i bezpieczeństwo, zdecydowano o wprowadzeniu w domu koszyczków z oznaczeniami piktograficznymi różnych aktywności w ciągu dnia oraz wyciąganiu już wykonanych i odkładaniu ich do drugiego pojemnika. Taki system daje dziecku wewnętrzny spokój i poczucie sprawstwa. Zmiany, które miały nastąpić, były sygnalizowane z dużym wyprzedzeniem i skrupulatnie objaśniane. Wszelkie komunikaty kierowane do chłopca zawsze musiały być jasne i krótkie. Warto również, po wcześniejszym ustaleniu z terapeutom, wprowadzić do domu pakiety multimedialne dla SPE.
Diagnoza logopedyczna
dziecka autystycznego
Michał wcześniej uczęszczał do przedszkola rejonowego, gdzie początkowo miał problem z zaaklimatyzowaniem się. Chłopiec reagował płaczem, agresją i lękiem, nie brał udziału w żadnych wspólnych zabawach. Po pewnym czasie zaczął interesować się samochodzikami, głównie by nimi manipulować, a nie bawić się. Lubił wielokrotnie otwierać i zamykać szafki, wpatrywać się w lampy. Obecnie, gdy dziecko jest już w szkole, mamy do czynienia z wyciszeniem tych wszystkich zachowań. Podczas diagnozy logopedycznej badania wykazały, że Michał jest dzieckiem autystycznym, z nieharmonijnym, opóźnionym rozwojem umysłowym. Zaburzona u chłopca była mowa czynna, pojawiały się pojedyncze słowa. Nie rozumiał poleceń słownych, zaburzona była integracja sensoryczna, chłopiec unikał kontaktu wzrokowego, wykazywał silną nadwrażliwość wzrokową, nadruchliwość i impulsywność. Koniecznością stała się rytualizacja i niezmienność otoczenia. W związku z tym podjęłam decyzję o zastosowaniu terapii logopedycznej, wspomaganiu rozwoju umiejętności poznawczych, komunikacyjnych i społecznych.
Konsekwentna terapia logopedyczna kluczem do sukcesu!
Moja terapia polegała na wprowadzeniu zasady konsekwencji w działaniach terapeutycznych. Miało to na celu obniżenie lęku, możliwość dowolnego zaplanowania działania, wypracowanie systemu wykonania zadania z możliwością późniejszej zabawy jako formy nagrody. Podczas zajęć pamiętałam o formułowaniu jasnych i jednoznacznych komunikatów, powtarzanych w tej samej konstrukcji gramatycznej oraz ćwiczenia koncentracji. Gdy dochodziło do zaprzestawania kontaktu wzrokowego, kierowałam do chłopca prośbę o popatrzenie na mnie. Sprawdzenie rozumienia przyczynowo- skutkowego i logicznego myślenia odbywało się przy wykorzystaniu układanek z historyjkami obrazkowymi i późniejszym nagradzaniu za poprawnie wykonane zadanie. Dzięki intensywnej pracy z Michałem zauważyłam u niego powolny rozwój motoryki małej. Uwidoczniła się poprawa kompetencji społecznych i koordynacja wzrokowo-ruchowa. Moja dalsza terapia będzie opierała się na wykorzystaniu systemów gestów i symboli graficznych jako wspomaganie rozwoju mowy.
Dynamiczny rozwój dziecka autystycznego dzięki logopedii
Dziecko autystyczne musi zmierzyć się z wieloma trudnościami. Zastosowanie w takim przypadku terapii logopedycznej może ukazać realne postępy w dynamice rozwoju. Diagnoza logopedyczna stanowi tu określony sposób postępowania badawczego, której celem jest potwierdzenie lub wykluczenie istniejących zjawisk logopedycznych. Wspomaganie komunikacji i posługiwanie się czynnym językiem może wpłynąć na znaczną poprawę funkcjonowania w obszarze emocjonalnym. Nie da się uznać konkretnej metody za najbardziej skuteczną. W pierwszej kolejności warto wyznaczyć sobie cel, do którego chcemy wspólnie podążać. Najczęściej jest to skupienie się na rozwoju komunikacji. Kiedy dziecko nie mówi, można wykorzystać komunikację alternatywną AAC. Często wprowadza się również gesty, za pomocą których dziecko w spektrum autyzmu może się porozumiewać, wyrażać siebie, swoje emocje, potrzeby, myśli. Nasza działalność logopedyczna w przypadku dzieci autystycznych to stymulacja rozwoju, która jest potrzebna do poprawnego funkcjonowania w życiu społecznym.
_________________________________
Autorka:
Joanna Rutkowska- nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, psychoterapeuta, nauczycielka techniki, plastyki, muzyki, logopeda i terapeuta SI z terapią behawioralną. Z edukacją związana od 10-ciu lat. Ponadto zajmuję się wczesnym wspomaganiem dzieci i młodzieży z autyzmem, zespołem Aspergera oraz zaburzeniami pokrewnymi. Aktywna w organizacji i zarządzaniu oświatą.
