Czy szkoły są przygotowane na pracę z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych? Czy posiadają odpowiednią kadrę i bazę lokalową? Jak zatem zorganizować pomoc psychologiczno-pedagogiczną w szkole? Jak pracować z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?
Przede wszystkim konieczna jest współpraca z całym środowiskiem lokalnym szkoły”[1]. Szkoła, jako instytucja społecznego kształcenia i wychowania, ma zapewnić odpowiednie warunki rozwoju każdej jednostce, będąc nośnikiem wartości i doświadczeń oraz miejscem zaspokajania jej potrzeb, poznawania siebie i świata, aby lepiej mogła sobą kierować”[2]. A gdzie miejsce na rewalidację i terapię?
Rewalidacja, terapia pedagogiczna, socjoterapia…
W szkole, w każdym miejscu i czasie, trwa nieustająca „lekcja wychowania, oddziaływanie terapeutyczne”, porównywania rzeczywistości do ideałów, programów i celów edukacyjnych, a także życia szkolnego do życia realnego”[1]. Model współczesnej szkoły lansuje wzór nauczyciela otwartego i dobrego psychologa. Służy on swoją wiedzą i umiejętnościami uczniom, inspiruje do pracy twórczej, stymuluje rozwój, zabiega o budowanie atmosfery bezpiecznego funkcjonowania ucznia w klasie i w szkole. Nauczyciel musi umieć uczyć innowacyjnie, sprawować nie tylko funkcję kształcącą, lecz również opiekuńczą, która pozwoli mu szybko i racjonalnie reagować na wszystko, co warunkuje zaspokojenie potrzeb dzieci”[2].
Wychowawcze oddziaływanie na młodzież
Aby oddziaływać na młodzież wychowawczo i pozytywnie, musimy dostrzec, co ma ona w sobie wartościowego i okazać szacunek dla tych wartości, nawiązując tym sposobem szeroko rozumiany kontakt. Powinniśmy – jako nauczyciele – mieć zawsze czas dla ucznia, by go wysłuchać i służyć mu dobrą radą. Dobry pedagog to taki, z którym uczeń może i chce porozmawiać, a nawet podzielić się swoimi tajemnicami. Rzeczą najważniejszą jest udzielenie takiemu uczniowi specjalistycznej pomocy. Orzeczenie powinno służyć zakwalifikowaniu ucznia do odpowiedniej terapii, wspomagania. Z doświadczenia zawodowego wiem, że podstawowym aspektem pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest rzetelna diagnoza ucznia. W wydanym orzeczeniu powinny znaleźć się informacje dotyczące przyczyn, wyniki przeprowadzonych badań, które powinny uwzględniać nie tylko zaburzenia poszczególnych funkcji, ale także funkcje zachowane. Funkcje zaburzone będą poddawane odpowiedniej terapii, natomiast funkcje zachowane będą stanowić podstawę do określonych ćwiczeń kompensacyjnych, wyrównujących, wspierających lub zastępujących. Orzeczenie musi zawierać wskazówki dotyczące dalszej pracy z uczniem oraz próbę prognozy jego dalszego rozwoju. Każda diagnoza powinna zawierać zapis podstawy prawnej, która określa uprawnienia w dostosowywaniu wymagań do możliwości i ograniczeń dziecka. Kolejnym ważnym moim zdaniem aspektem pracy z uczniem SPE jest tworzenie prawidłowych warunków edukacyjnych. Nauczyciel powinien dostosować metody i formy pracy z dzieckiem do jego możliwości, uwarunkowanych dysfunkcjami czy sytuacją społeczną. Wiąże się to na przykład z następującymi działaniami:
- dostosowaniem sposobu komunikowania się z uczniem,
- zachowaniem właściwego dystansu,
- wydłużeniem czasu pracy,
- zmianą form aktywności,
- dzieleniem materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszeniem liczby zadań do wykonania, zwiększeniem liczby ćwiczeń i powtórzeń materiału,
- częstym odwoływaniem się do konkretu,
- stosowaniem metody poglądowości – umożliwieniem poznawania wielozmysłowego,
- dostosowaniem liczby bodźców związanych z procesem nauczania,
- zastosowaniem dodatkowych środków dydaktycznych i środków technicznych,
- zapewnieniem uczniowi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi możliwości korzystania z nauki języków obcych na miarę jego potrzeb i możliwości,
- stosowaniem zróżnicowanych kart zadań do samodzielnego rozwiązania,
- powtarzaniem reguł obowiązujących w klasie oraz jasnym wyznaczaniem granic i egzekwowaniem ich przestrzegania.
.jpeg)
Zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
W placówkach, w których pracuję, uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą korzystać z dodatkowego wsparcia, polegającego na udziale w specjalistycznych zajęciach (gwarantuje im to rozporządzenie o pomocy psychologiczno-pedagogicznej):
- korekcyjno-kompensacyjnych,
- logopedycznych,
- socjoterapeutycznych,
- rehabilitacyjnych,
- rewalidacyjnych i innych.
Każdy nauczyciel szkolny podczas pracy dydaktyczno-wychowawczej zobowiązany jest do przestrzegania zasad mówiących o tym, że stawiane wymagania edukacyjne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka – czyli dostosowanie ich do umiejętności i możliwości ucznia. Nauczyciel, który wobec ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stosuje niższe kryteria oceniania tych sprawności i umiejętności, z którymi uczeń ma problemy, ma prawo wymagać od niego większego wysiłku i wkładu pracy w porównaniu do jego rówieśników. Każdy uczeń posiadający orzeczenie powinien systematycznie wykonywać dodatkowe ćwiczenia (specjalnie dobrane do jego możliwości i trudności), które pomogą mu w minimalizowaniu jego problemów.
Pomoce terapeutyczne do pracy z uczniami ze SPE
W szkole ponadpodstawowej zatrudnieni nauczyciele rewalidacji-terapeuci budują własny warsztat pracy od podstaw.
W chwili obecnej powstają bowiem dopiero pomoce dydaktyczne i metodyczne do pracy z uczniami SPE. Nowością 2021 roku jest Eduterapeutica Nastolatki Specjalne Potrzeby Edukacyjne. Zestaw jest dedykowany uczniom w wieku 15-17 lat. Zestaw zawiera multimedialny pakiet ćwiczeń i długopis 3D, który jest doskonałą pomocą w terapii dysleksji rozwojowej i dyskalkulii wśród uczniów szkół ponadpodstawowych.
To od motywacji nauczyciela, a także jego osobistego zaangażowania zależy sukces pracy z uczniem SPE na IV etapie edukacyjnym. Proces rewalidacji, tak jak wspominałem, jest ważnym ogniwem nie tylko terapeutycznym, ale również edukacyjnym – to właśnie dzięki specjaliście i jego współpracy wielu uczniów jest w stanie realizować podstawę programową i opanowywać materiał zgodnie z indywidualnymi możliwościami. Budując warsztat pracy, osobiście korzystam z wielu gotowych narzędzi, a także tworzę pomoce dydaktyczne za pomocą różnych aplikacji i stron które można odszukać w internecie – namawiam Państwa do prześledzenia poniższych podpowiedzi, z pewnością to nie wszystkie dostępne elementy, jednak dla mnie stanowią one źródło inspiracji:
- www.eisystem.pl – platforma z materiałami, programami i gotowymi narzędziami do pracy z uczniem SPE
- Eduterapeutica Nastolatki Specjalne Potrzeby Edukacyjne – pakiet wspierający dla uczniów ze SPE w szkołach ponadpodstawowych
- www.eduentuzjasci.pl – publikacje i gotowe materiały do pracy ze SPE
- www.kreatywnapedagogika.wordpress.com – strona tworzona przez pasjonatów
- grupa na FB Eduspecjalni
- grupa na FB Teczka specjalisty
- a także aplikacje Kahoot, WordPress, Wordwall, Eduelo, Geniality.
Na zakończenie chciałbym podkreślić, że nauczyciel rewalidator-terapeuta powinien pamiętać, że podstawą organizacji oddziaływań terapeutycznych jest przede wszystkim nie szkodzić, nie ośmieszać, nie dyskwalifikować, nie karać za to, co nie stanowi winy człowieka, nie pogłębiać istniejących zaburzeń i nie przyczyniać się do powstawania nowych. Życzę wielu sukcesów!
Marcin Kuc
pedagog terapeuta, coach, doradca zawodowy
Szkoła Podstawowa nr 6 oraz Zespół Szkół Mechanicznych w Świdnicy
[1] E. Kosińska: Wychowanie przez integrację, 2000, nr 1, s. 12–13.
[2] Cz. Banach: Polska szkoła i system edukacji, Toruń 1995 r., s. 97.
[3] Tamże.
[4] O sieci szkół. „Biblioteczka Reformy”, zeszyt 2 MEN, 1998 r., s. 4.
