Rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych w obecnej rzeczywistości jest dla każdego nauczyciela i terapeuty priorytetowym zadaniem. Wielu uczniów potrzebuje wsparcia w rozwiązaniu ich problemów, zrozumieniu szybko zachodzących zmian w pandemicznej, a teraz także w wojennej rzeczywistości.
Możemy to robić na wiele sposób, wykorzystując naturalne przestrzenie i środowisko społeczne, współpracę w grupie, indywidualną terapię, ale także karty pracy, gry planszowe, dyskusję, dramę, symulacje i scenki sytuacyjne. Warto również sięgać w tym temacie po nowoczesne rozwiązania, które interesują i żywo zajmują nasze dzieci. W ostatnim czasie są to na pewno wydruki 3D, którym warto nadać drugie życie i pokazać ich użyteczność oraz niestandardowe i kreatywne zastosowanie.
Nucz dzieci wyrażać siebie
Aby wesprzeć dzieci i młodzież z trudnościami w zakresie emocji, relacji rówieśniczych, ale także w zakresie funkcjonowania społecznego, możemy zorganizować zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne, Trening Umiejętności Społecznych − TUS, integracyjne gry i zabawy oraz oczywiście wdrożyć szkolne projekty.
Celem zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne oraz TUS jest modyfikacja zachowań na bardziej aprobowane społecznie. Zajęcia mają na celu poprawę funkcjonowania w sytuacjach społecznych przez zmianę zachowań nieakceptowanych na pożądane i społecznie akceptowane.
Podczas tych zajęć pracujemy nad uzyskaniem zachowań docelowych –wypracowywanych wraz z uczestnikiem, z wzięciem pod uwagę żądań społecznych, zgeneralizowanych na ludzi i miejsca. Jest to proces, systematyczna i ciężka praca nad zmianą i dlatego, by utrzymać zainteresowanie oraz motywację uczniów, warto zaplanować najpierw osiągnięcie w procesie tzw. zachowań zastępczych (przystankowych, plastrowych). Czym one są? To zachowania narzucone i zastępujące zachowania najbardziej problemowe, na teraz (na chwilę), zwykle wykorzystujące dodatkowe elementy, często bez generalizacji, do dalszego treningu zachowań docelowych. Muszą być bardzo podobne „w wykonaniu” do zachowań obecnych, ale akceptowalne społecznie lub mniej niepożądane.
Powyższe cele osiągane są m.in. poprzez:
- uczenie rozpoznawania emocji i potrzeb;
- trening umiejętności komunikacyjnych;
- wyrażanie krytyki i reagowanie na krytykę;
- odmawianie i stawianie granic, asertywność;
- zmianę zachowań na bardziej efektywne społecznie;
- rozwijanie umiejętności współpracy w grupie;
- poznanie metod radzenia sobie z emocjami;
- pracę nad przestrzeganiem zasad;
- uczenie odreagowania napięć emocjonalnych;
- kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Jak zaplanować zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne?
- wcześniej zdiagnozuj potrzeby, trudności, ale też mocne strony ucznia w tym obszarze;
- warto organizować zajęcia grupowe;
- stwórz właściwą atmosferę;
- przygotuj odpowiednie pomieszczenie;
- tematykę i rodzaj ćwiczeń dopasowuj na bieżąco do potrzeb uczestników;
- określ, nad jaką umiejętnością będziesz pracować;
- zademonstruj i modeluj właściwie daną umiejętność;
- określ cele przystankowe;
- nagradzaj, wzmacniaj i dawaj informację zwrotną;
- czas dostosuj do kompetencji uczestnika zajęć.
Elementy zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne, ale także TUS:
- Podstawowe umiejętności prospołeczne: postawa ciała, głos, kontakt wzrokowy, mimika.
- Wspólna zabawa, czyli wybór, odkładanie zabawki, kontrola czasu, porządkowanie po sobie miejsca zabawy.
- Nauka wygrywania, przegrywania, kompromisu, gratulowania wygranemu.
- Emocje: nazywanie, określanie, mówienie o emocjach, panowanie nad emocjami, radzenie sobie z nimi.
- Komunikacja werbalna i niewerbalna.
- Dyskutowanie, zadawanie pytań.
- Reagowanie i rozwiązywanie trudnych sytuacji w szkole, w domu i poza nim (zaczepki, podpuszczanie, asertywność, radzenie sobie z sytuacjami trudnymi).
Jak możemy uczyć rozpoznawania i nazywania emocji?
- poprzez dobre środowisko do nazywania i okazywania emocji;
- różnorodność emocji;
- współodczuwanie emocji przez innych realizatorów;
- niwelowanie nieprzyjemnych emocji przez współpracę, wsparcie i poczucie sukcesu;
- uczenie, że porażka jest ok, i możemy ją wspólnie przekuć w sukces;
- naturalne nawiązywanie relacji;
- praktyczne działanie sprzyjające kształtowaniu relacji i nawiązywaniu znajomości;
- brak oceniania naszych działań, co stwarza warunki do doświadczania;
- różnorodność realizatorów;
- umiejętność radzenia sobie z emocjami przyjemnymi i nieprzyjemnymi.
Jak możemy zaplanować realizację zajęć rozwijających kompetencje
emocjonalno-społeczne?
Uczestnicy wypracowują własną formę powitania.
- Uczą się dzielić przeżyciami z minionego tygodnia, wyrażać swoje myśli, słuchać pozostałych osób, zadawać im pytania, pomimo że czyjeś wrażenia nie są dla nich ekscytujące.
- Następnie prezentowany może być temat zajęć, rodzaj aktywności.
Członkowie grupy otrzymują informację o tym, dlaczego dane umiejętności są istotne, a następnie ćwiczą je przez modelowanie, odgrywanie ról z wykorzystaniem materiałów ilustracyjnych, a także oglądanie filmów instruktażowych czy też nagrywanych podczas własnych zajęć.
Uczniowie opanowują powyższe umiejętności dzięki podjętym działaniom, ale też za pomocą konstruktywnych informacji zwrotnych od rewalidatorów, trenerów, nauczycieli i pozostałych uczestników.
Przykłady metod ćwiczeń i aktywności podczas zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne:
− drama;
− scenki sytuacyjne;
− symulacje;
− inicjowanie sytuacji, w których trzeba podejmować decyzje i radzić sobie z emocjami;
− gry planszowe;
− karty i etykiety z emocjami;
− gry w dobble;
− gry w bingo;
− karty problemowe;
− weryfikarty;
− kostki niedokończonych pytań i nierozwiązanych problemów;
− książeczki emocji;
− trening zastępowania agresji;
− wykorzystywanie komiksów;
− notatki graficzne i sketchnotki;
− debaty;
− dyskusje;
− karty pracy;
− gry karciane;
− ćwiczenia oddechowe;
− ćwiczenia relaksacyjne;
− elementy muzykoterapii;
− włączanie uczniów w inicjatywy szkolne i akcje społeczne;
− zabawy rysunkowe, np. narysuj, do czego podobna jest emocja, do czego podobne są uczucia;
− bajkoterapia;
− „Czy wiem, co oni czują?”, ćwiczenia z ilustracjami i filmami wideo;
− giełda pomysłów, np. jaki mam pomysł czy sposób na dany konflikt.
Nowe technologie stały się nieodłącznym elementem procesu edukacyjno-terapeutycznego. Coraz śmielej wkraczają także do terapeutycznych oddziaływań. Ostatnie wydarzenia z edukacją zdalną uświadomiły nam, nauczycielom, wychowawcom i terapeutom, jak ważnym elementem naszej codzienności jest TIK − Technologia Informacyjno-Komunikacyjna, również w kontekście podtrzymywania i nawiązywania relacji, zarówno z rówieśnikami, jak i innymi pedagogami.
Jak zatem wdrażać nowe technologie, by nie stały się wiodące, ale efektywnie uzupełniały działania nauczycieli, terapeutów i trenerów? Z jakich narzędzi korzystać i jak je dostosować do konkretnej aktywności, związanej z rozwijaniem kompetencji emocjonalno-społecznych?
Wykorzystajmy je do konstruowania ćwiczeń, wizualizacji zadań, przygotowywania kart pracy
i materiałów edukacyjnych oraz jako aspekt motywujący do aktywności.
Wykorzystaj narzędzie TiK
Narzędzia TIK sprawdzą się także jako element współpracy, współdziałania i inicjatywności uczniów. TIK pomoże również w wizualizacji i prezentacji działań, w promocji wytworów uczniów, co ma ogromne znaczenie w kontekście podnoszenia własnej wartości oraz osiąganiu poczucia sprawstwa.
Za pomocą narzędzi TIK zrealizować możemy każdą lekcję, zajęcia czy projekt, w których mamy zawsze otwartą przestrzeń do rozwijania relacji, współpracy i kształtowania kompetencji emocjonalno-społecznych.
Jako entuzjastka nowych technologii wdrażam je na swoich lekcjach od lat, czego przykładem i potwierdzeniem jest współprowadzony blog edukacyjny www.specjalni.pl. To skarbnica inspiracji i pomysłów na to, jak wykorzystywać konkretne aplikacje, programy czy generatory w pracy z uczniami, np. z SPE.
Kultura cyfrowa zmienia nas i nasze sposoby funkcjonowania, uczenia się, a także nawiązywania znajomości i relacji. Dorośli mają z tym problem, ale młodzi ludzie już nie. W mediach społecznościowych co sekundę pojawiają się nowe komunikaty, opisy, zdjęcia i relacje. Zarówno my, jak i nasi uczniowie jesteśmy w oku tego technologicznego cyklonu i mamy szansę na eksplorowanie czegoś, co jeszcze kilka lat temu wydawało się niemożliwe. Co więc możemy zrobić?
Używajmy zatem TIK i nowoczesnych rozwiązań, chociażby takich jak druk 3D, podczas lekcji, zajęć terapeutycznych i w projekcie.
W jakim kontekście?
− do tworzenia interaktywnych ćwiczeń,
− zadań,
− animacji,
− komiksów,
− prezentacji promujących działania projektowe,
− po prostu jako formę upowszechniania rezultatów.
Potraktujmy to jako korzyść, która pozwala naszym uczniom być kreatywnymi, pozyskiwać wiedzę i komunikować się z kolegami na drugim końcu globu.
Dostrzeżmy w aktualnej sytuacji potencjał zupełnie nowych narzędzi do kontaktu z Wami, dziećmi, lepszego rozumienia ich potrzeb i odkrywania ich potencjału.
Wykorzystajmy aplikacje, programy i platformy do ćwiczeń w nazywaniu naszych emocji, niwelowania niepożądanych zachowań i wizualizacji naszych potrzeb.
Jedną z moich propozycji na rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych jest innowacja pedagogiczna, która w swoich założeniach będzie wykorzystywała wydrukowane przez uczniów w technologii 3D akcesoria i przedmioty dydaktyczne.
Dlaczego technologia 3D?
Bo to nowość, która jest atrakcyjna dla uczniów. Dostępne w każdej szkole drukarki i długopisy 3D pozwalają na aktywizację podopiecznych, rozwijanie w nich logicznego i przestrzennego myślenia, kooperację i współpracę. Pomagają w usprawnianiu motoryki małej, skupianiu uwagi i koncentracji. Integrują uczniów i dają poczucie sukcesu, sprawstwa oraz wzmacniają ich wartość. Warto drukować zatem takie przedmioty, które będą użyteczne i przydatne edukacyjnie, które posłużą jako elementy i rekwizyty do dalszych oddziaływań. Wydrukowane ludziki stały się dla nas wspaniałym elementem kształtowania kompetencji emocjonalno-społecznych w kontekście określania i mówienia o swoich mocnych stronach, ale także o trudnych emocjach. Z ich wykorzystaniem powstała animacja.
Animacja do obejrzenia tutaj -> https://youtu.be/gPrHy1C9OJw
Innowacyjność w edukacji z 3D
Innowacyjność działań polega na zastosowaniu i wykorzystywaniu podczas zajęć przysposobienia do pracy oraz zajęć rozwijających komunikowanie się długopisów 3D, drukarki 3D i ich wytworów w procesie kształtowania kompetencji emocjonalno-społecznych.
Celem i intencją wdrożenia innowacji jest:
- zwiększenie zaangażowania uczniów podczas zajęć;
- rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych i komunikacyjnych;
- wykorzystywanie sprzętu, takiego jak długopisy 3D i drukarki 3D, m.in. pozyskanego z „Laboratoriów Przyszłości”, w procesie tworzenia pomocy dydaktycznych;
- rozwijanie kompetencji cyfrowych poprzez przygotowywanie animacji i komiksów z wykorzystaniem wytworów 3D;
- wdrożenie nowoczesnego sprzętu technologicznego, aktywizującego uczniów i poprawiającego jakość prowadzonych zajęć.
Cele nad którymi w ramach innowacji będziemy pracować, obejmują przede wszystkim:
Doskonalenie umiejętności posługiwania się długopisem 3D i tworzenia projektów wydruków w aplikacji Tinkercad;
- doskonalenie pracy i współpracy w grupie z wykorzystaniem długopisu 3D i drukarki 3D;
- przygotowywanie gier, animacji i komiksów analogowych i wirtualnych;
- rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych poprzez przygotowywanie animacji gier i komiksów;
- rozwijanie umiejętności w zakresie komunikowania się, również pozawerbalnego;
- wykorzystywanie multimediów w procesie dydaktycznym i terapeutycznym;
- niwelowanie napięć poprzez gry;
- poznawanie emocji i sposobów radzenia sobie z nimi poprzez tworzenie animacji 3D.
Przewidywane efekty:− zwiększenie aktywności i zaangażowania uczniów podczas zajęć;− rozwój umiejętności w zakresie obsługi takich sprzętów, jak długopisy 3D i drukarki 3D;− integracja zespołu klasowego poprzez współpracę, wzajemną pomoc, wspieranie się (uczniowie nauczą się sobie pomagać, wspólnie wykonywać zadania, motywować się do pokonywania trudności i doceniać swoje mocne strony oraz postępy w zakresie przyrostu umiejętności);− zniwelowanie niektórych dysfunkcji w zakresie uwagi, koncentracji, motoryki małej, kompetencji emocjonalno-społecznych i spostrzegania;− poprawienie sprawności w zakresie wyobraźni i orientacji przestrzennej;− zwiększenie kompetencji emocjonalno-społecznych poprzez lepsze i właściwe odczytywanie emocji, rozumienie intencji i mowy ciała innych uczestników zajęć;− wzrost kompetencji komunikacyjnych, w tym również pozawerbalnych.Więcej o innowacji przeczytasz TUTAJ Inspirację na ciekawe zajęcia z długopisami 3D znajdziecie na stronie eisystem.plMoi uczniowie są już po pierwszych zadaniach i powstały pierwsze prace, takie jak jesienne kolaże z wydrukowanymi ludzikami. Wykorzystaliśmy jesienną aurę i z pomocą wydrukowanych ludzików powstały piękne zdjęcia, kolaże i wideo. Przy okazji skorzystaliśmy ze sprzętu pozyskanego w ramach „Laboratoriów Przyszłości”.Uczniowie uczyli się samodzielnie nagrywać i montować filmiki, a postawy i emocje prezentowane przez ludziki wykonane długopisem 3D wspierały nasz trening umiejętności społecznych. Uczniowie odgadywali nastroje i emocje wydrukowanych ludzików, a następnie zaaranżowali im przestrzeń w parku szkolnym i w okolicach naszej placówki.Więcej przeczytasz TUTAJ.Przed nami lekcje, podczas których będziemy przygotowywać komiksy 3D z wykorzystaniem buziek emocji wykonanych długopisem 3D, trójwymiarowych ludzików i akcesoriów, animacje, bajki terapeutyczne i aranżacje wnętrz. To będzie fantastyczna, edukacyjna przygoda.
_______________________________________________________________________________Autorka: Zyta Czechowska − Nauczycielka Roku 2019. Współautorka książki „Jak nie zgubić dziecka w sieci?”. Właścicielka i dyrektorka Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli − Zyta Czechowska specjalni.pl. Absolwentka UAM w Poznaniu, na kierunku pedagogika specjalna; od 25 lat terapeuta i nauczyciel w szkole specjalnej. Pasjonatka nowoczesnych technologii. Współautorka projektu sieci współpracy nauczycieli „SPEcjalna edukacja cyfrowa” i autorka wielu branżowych publikacji. Laureatka ogólnopolskich konkursów edukacyjnych. Prowadzi warsztaty i szkolenia Rad Pedagogicznych, współprowadzi bloga edukacyjnego www.specjalni.pl.Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. Trenerka Cyfrowego Dialogu i programu#SuperKoderzy w zakresie programowania i TIK. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Trenerka Umiejętności Społecznych. W 2017 r. otrzymała Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej za szczególne osiągnięcia edukacyjne i wychowawcze. Trenerka Asów Internetu i Fundacji Szkoły z Klasą. Posiada tytuł Microsoft Innovative Educator Expert, nadawany przez firmę Microsoft najbardziej innowacyjnym nauczycielom na świecie. Jest czynną ambasadorką programu eTwinning i Genially Polska. Ambasadorka Dell Technologies, Ei System, członkini Rady Programowej Fundacji Orange oraz członkini Rady Programowej Szkoły w Chmurze.
