Ćwiczenia logopedyczne mają na celu przygotowanie dziecka do odbioru i emitowania dźwięku mowy, jak również usprawniają i koordynują pracę aparatu artykulacyjnego, fonacyjnego i oddechowego oraz niwelują występujące zakłócenia płynności, rytmu i melodii. W swojej pracy z dziećmi z opóźnionym rozwojem mowy lub z wadą słuchu najczęściej stosuję rytmiczne wypowiadanie słów. Wszelkiego rodzaju ćwiczenia językowe rozwijają u tych dzieci kompetencje językowe w trzech aspektach: fonologicznym, morfologiczno-syntaktycznym i semantycznym. Mamy tutaj do czynienia z dokonywaniem operacji na poziomie epijęzykowym, czyli nieświadomie, i metajęzykowym, w sposób świadomy. Kolejny krok, który można podjąć podczas terapii, to wprowadzenie ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych, które wpływają na angażowanie trzech analizatorów: kinestetyczno-ruchowego, słuchowego i wzrokowego. Dzieje się to np. poprzez kreślenie schematu sylabowego wyrazu lub wzoru graficznego z jednoczesnym wypowiadaniem słowa, zdania lub tekstu. Ważne jest to, aby pamiętać, że stopień trudności należy dostosować do poziomu zaburzenia słuchu u dziecka oraz postępów terapii.
Długopisy Banach 3D w terapii
zaburzeń rozwoju mowy
Do zrealizowania założonych przeze mnie celów terapii dziecka z opóźnionym i zaburzonym rozwojem mowy oraz wadą słuchu postanowiłam wykorzystać na zajęciach specjalne długopisy Banach 3D, dzięki którym mogłam wprowadzić w sposób atrakcyjny dla dzieci takie materiały, jak np. schematy sylabowe, które uczniowie kreślili przy pomocą tych urządzeń. Na dalszym etapie projektu używałam wzorów np. figur, które uczeń rysował z jednoczesnym wypowiadaniem słowa. Ciekawą formą motywującą do wypowiadania się były wszelkiego rodzaju rymowanki i wierszyki mówione wraz z kreśleniem specjalnie przygotowanych wzorów graficznych przy użyciu wcześniej wspomnianych długopisów. Przed przystąpieniem do projektu i pracy z długopisem 3D nauka wzorów przebiegała etapami. W pierwszej kolejności dokonałam ogólnej prezentacji i omówiłam schemat graficzny. Następnie pokazałam sposób rysowania (pisania). Prezentując grafikę, dziecko odpowiadało na pytania i opisywało wzór: jak wygląda, do czego jest podobny, z jakich elementów się składa, ile ich jest, jak są ułożone na płaszczyźnie. Następnie zademonstrowałam sposób kreślenia wzoru z prośbą, aby dziecko zwróciło uwagę na kierunek ruchu ręki i kolejność kreślenia poszczególnych elementów. Na kolejnym etapie dziecko mogło kreślić schemat sylabowy wyrazu lub wzór do tekstu, ale jeszcze bez wypowiadania słowa. W dalszej części już go rysowało czy też pisało z jednoczesnym mówieniem słowa lub tekstu. Podczas takich zajęć tempo dostosowywałam do szybkości ruchów ręki. Wytwory, które powstały, posłużyły nam również do nauki polisensorycznej− uczeń mógł np. wodzić palcem po wypukłym wzorze, wypowiadając dane słowo. W razie potrzeby logopeda na początku ćwiczenia może prowadzić palec dziecka, potem stopniowo wycofując się, aby mogło stać się samodzielne. Tempo wymawiania słowa, zdania czy recytacji wiersza powinno być dostosowane do sprawności artykulacyjnej dziecka i szybkości ruchów jego ręki.
Nauka poprzez zabawę!
Jak wykorzystać długopisy 3D?
Innym zadaniem była nauka odtwarzania danego wzoru. Dziecko wypowiadało słowo, rymowankę lub wiersz i jednocześnie wykonywało wzór na różne sposoby, np. trzymając długopis całą ręką lub śledząc ruch dłoni rysującego wzór. Konieczne podczas takiej formy terapii jest przestrzeganie kolejności i kierunków ruchów rąk: rysowanie linii pionowych z góry do dołu, poziomych od lewej strony do prawej, okręgów w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara − umożliwia to przyswojenie prawidłowych nawyków ruchowych potrzebnych podczas nauki pisania. Początkowo czynność tę dzieci wykonują, patrząc na wzór, potem z pamięci, co wymaga od nich coraz większej precyzji. Ćwiczenia zaczynamy od rysowania schematów sylabowych lub wyrazowych na całej przestrzeni kartki A4, potem stopniowo zmniejszamy format o kolejne rozmiary. Należy pamiętać, aby najpierw uczeń odtwarzał pojedynczy wzór wielokrotnie po tym samym śladzie, a dopiero później wprowadza się nowy szablon. Nie jest istotna precyzja odtwarzanego wzoru, ale rytmiczne wykonywanie ćwiczenia, przyswajanie odpowiednich nawyków ruchowych (właściwej kolejności i kierunku kreślenia linii oraz automatyzacja ruchów). Ruch potrzebny do napisania każdego z elementów powinien odpowiadać określonemu słowu. Po opanowaniu tej umiejętności, w dalszej części ćwiczenia dzieci mogą kreślić schematy i wzory kolejno obok siebie, zgodnie z rytmem jednocześnie skandowanego słowa lub wypowiadanego wierszyka. W ten sposób powstanie ich swoisty zapis w formie szlaczka. Uzyskanie wprawy w posługiwaniu się długopisami Banach 3D podczas terapii powinno się wiązać z podnoszeniem poziomu, np. stopniowym zmniejszaniem szablonu, aż wzór stanie się ograniczony ,,okienkiem” lub liniami granicznymi. Najtrudniejszym etapem jest samodzielne kreślenie wzoru przez dziecko w liniaturze szkolnego zeszytu. Schemat rozpoczęcia pracy na zajęciach zawsze powinien wyglądać podobnie − dziecko rozpoczyna od kreślenia bez wypowiadania słów, natomiast później dokonuje się próby zharmonizowania jednocześnie tych dwóch czynności.
Długopisy Banach 3D jako idealna alternatywa dla
tradycyjnych zadań logopedycznych
Praca na zajęciach logopedycznych z użyciem długopisów Banach 3D pokazała, że uczą one dziecko prawidłowego trzymania i regulowania siły nacisku, co korzystnie wpłynęło na prawidłowe trzymanie klasycznego narzędzia pisarskiego oraz na tempo, precyzję ruchów rąk i zwiększyło odporność na zmęczenie. Wykształciła się też świadomość napięcia mięśniowego ręki i umiejętność jego kontrolowania. Wprowadzenie tej metody podczas moich zajęć wyraźnie zaktywizowało dzieci do pracy i od samego początku zaciekawiło. Zdecydowanie chętniej się wypowiadały i bardziej starały się wykonywać poprawnie wyznaczone im zadania. Uczniowie mieli również możliwość swobodnego korzystania z urządzeń, co z kolei pokazało ich kreatywność podczas innowacyjnej terapii SPE. Po zakończeniu zajęć zawsze wspólnie omawialiśmy nasze wytwory − czy są wykonane poprawnie, i czy można w nich coś poprawić. Takie postępowanie kształci uważną, kierowaną obserwację, spostrzegawczość (percepcję wzrokową) oraz wyrabia nawyk samokontroli. Bez wątpienia korzystanie podczas lekcji z długopisów 3D wzmocniło motywację dzieci do aktywnego uczestnictwa w zajęciach.
Zalety wykorzystania długopisów 3D
w terapii logopedycznej
Przeprowadzenie w taki sposób ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych poprawia wymawianie nowo poznanego słowa, zdania czy wiersza. Zadania były wprowadzane stopniowo, a więc podczas kolejnych zajęć liczba angażujących analizatorów wzrastała. Aktywizowana była koordynacyjna funkcja poznawcza i ruchowa, czyli integracja percepcyjno-motoryczna. Ten typ terapii miał na celu rozwijanie wszystkich funkcji dziecka w czytaniu i pisaniu oraz inteligencję percepcyjnomotoryczną, czyli koordynację. Koncentruje się ona przede wszystkim na kształceniu mowy i wpływa na to, aby dziecko z wadą słuchu lub opóźnionym rozwojem mowy przeprowadzić przez kolejne etapy rozwojowe: od słowa do zdania, a od zdania do tekstu i dzięki temu stworzyć mu możliwość werbalnego porozumiewania się. Na zajęciach wykonywaliśmy zwykle łatwe wzory, jak np. wszelkiego rodzaju formy geometryczne (kropki, linie, figury geometryczne). Dobrze jest kontynuować pracę z dzieckiem, wprowadzając wzory literopodobne jako kolejny etap przygotowawczy do nauki pisania i doskonalenia prozodii mowy. Dla dzieci z wadą słuchu wskazana jest praca przy wykorzystaniu tej metody, ponieważ to one posługują się pismem wcześniej niż dzieci słyszące. Podczas prowadzenia zajęć połączyłam pracę indywidualną z dzieckiem z pracą grupową, ponieważ ta ostatnia forma daje dużo korzyści dla rozwoju emocjonalno-społecznego dziecka i przyczynia się do korzystniejszego kształtowania się jego osobowości. Zawsze należy jednak sposób pracy i wybór materiału dobierać pod kątem specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka, z którym się pracuje.
_____________________________
Autorka:
Joanna Rutkowska- nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, psychoterapeuta, nauczycielka techniki, plastyki, muzyki, logopeda i terapeuta SI z terapią behawioralną. Z edukacją związana od 10-ciu lat. Ponadto zajmuję się wczesnym wspomaganiem dzieci i młodzieży z autyzmem, zespołem Aspergera oraz zaburzeniami pokrewnymi. Aktywna w organizacji i zarządzaniu oświatą.
