Zalecane formy i metody logopedyczne… zacznijmy od osobowości
Jak można poprowadzić terapię z dzieckiem, które się jąka? Jaka metoda jest najlepsza dla dzieci z afazją, autyzmem lub mutyzmem wybiórczym? Od czego zacząć terapię z dzieckiem z opóźnionym rozwojem mowy? To tylko kilka pytań, na które odpowiedzi poszukuje nie tylko młody, ale również doświadczony logopeda.
Jak efektownie i efektywnie prowadzić terapię logopedyczną? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Nie ma też jednej metody. Oczywiście, najpierw teoria, ukończenie uczelni, samokształcenie, praktyki oraz indywidualna praca w placówce lub we własnym gabinecie. Moim zdaniem ważne są jeszcze kompetencje interpersonalne, o których praktycznie się nie mówi na studiach, może i ważniejsze od metod… Dawniej spadek był czymś istotnym, obecnie to, co jest najbardziej wartościowe, co możemy zaoferować to — osobowość. Przypomnę ze Słownika PWN dwie definicje wyrazu osobowość:
1. „Człowiek o cechach wyróżniających go spośród innych ludzi”.
2. „Całość stałych cech psychicznych i mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka”.
Zmodyfikujmy w kontekście specjalistycznym (nie tylko logopedycznym) nieco pierwszą definicję, brzmiałaby ona tak, osobowość to:
— terapeuta o cechach wyróżniających go spośród innych logopedów (specjalistów).
W jaki sposób logopeda może się wyróżniać
W jaki sposób logopeda może się wyróżniać? Przede wszystkim przez indywidualne, elastyczne, kreatywne podejście do pacjenta. To co możemy przekazać pacjentowi — to naszą osobowość, nas samych… Ponieważ stajemy się nie tylko logopedą, ale trenerem, psychologiem, coachem, kimś, komu dziecko oraz rodzic mają zaufać. Umiejętność dialogu jest nieoceniona, wysłuchania rodzica (rodziców) oraz małego pacjenta, zrozumienia ich… wówczas możemy działać, to znaczy — mówić o przyczynach danej wady wymowy, wskazać proponowaną przez nas formę pomocy czy metodę dla naszego pacjenta. Nad czym będziemy pracować w gabinecie oraz co rodzic powinien ćwiczyć z dzieckiem w domu.
Ważna jest umiejętność mieszania metod, bycia elastycznym w każdej zabawie z dzieckiem, naturalne jest, że nie tylko ćwiczymy z dzieckiem przy stoliczku, ale i na dywanie. W trakcie terapii logopedycznej ćwiczymy m.in. oddech, miofunkcję, percepcję słuchowo-wzrokową, rozszerzanie słownika czynnego i biernego, koncentrację, rozumienie, fonację, artykulację itd.
Idealnie sprawdzają się dla dzieci w wieku od 3. do 6. roku życia ćwiczenie sekwencji, szeregów, relacji, onomatopei, liczenie cyfr, zabawy paluszkowe. Dla nieco starszych od 5. do 10. roku życia dobrze się spisują formy zabawy pamięciowe (Logopedyczny Piotruś) oraz rozwijające sprawność małej motoryki (nawlekanie, chwyt pisarski, ćwiczenia grafomotoryczne); zazwyczaj z uczniami, którzy ukończyli 10-12 lat, z mojego doświadczenia, należy skupić się bardziej na umiejętnym dialogu niż na grach, a jeżeli gry to trudniejsze, na przykład układanie historyjek z wyrzuconych kości. Formy terapii łączymy z zabawą, ale oczywiście warto łączyć również z muzyką, z instrumentem oraz z programem multimedialnym.
Przez 30 minut czy 45 minut (niekiedy przez 60 minut) mamy zainteresować dziecko, stworzyć takie warunki pracy, aby chętnie przychodziło na kolejne spotkanie. Dlatego moim pierwszym, najważniejszym zaleceniem jest pracowanie nad osobowością terapeuty: samodoskonaleniem jej nie tylko przez szkolenia, ale przez wnikliwe czytanie najnowszych artykułów, ćwiczenie pokory, łagodności, cierpliwości, ale także… konsekwencji. Formy terapii są zależne od zasad, które ustalimy z rodzicami, najlepiej, aby każdy terapeuta miał regulamin współpracy z rodzicem. Ten balans jest bardzo trudny, z jednej strony rozumiemy i potrafimy być cierpliwi, ale musimy również wymagać, aby rodzic pracował (starał się pracować) w domu z dzieckiem nad daną głoską, dysfunkcją oddechową czy infantylnym połykaniem; egzekwujemy zalecane badania oraz ćwiczenia.
Podam krótki zarys wybranych metod, form pracy oraz publikacji logopedycznych, z których korzystam i polecam.
Skuteczna terapia logopedyczna
Dla dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, dla dzieci z afazją: Werbogesty Agaty Gładowicz-Bojarskiej
Werbogesty to „narzędzie ułatwiające dzieciom z niedokształceniem mowy o typie afazji nabywanie i rozumienie słów do wspierania mowy przez gest”, ja wykorzystuję werbogesty, pracując jeszcze z dziećmi z ORM oraz z dziećmi, które mają problemy ze słuchem. Narzędzie to, krótko mówiąc, sprawdza się z pacjentem, u którego jest zachowana intencja komunikacyjna. Gesty utworzone przez Gładowicz-Bojarską są naturalne, intencjonalne, dobrze dopasowane do polskich głosek, przez gest dziecku łatwiej prawidłowo ułożyć swój język, wymawiając pożądaną głoskę czy sylabę.
Dla każdego pacjenta logopedycznego: Trening oddechowy (polecam szkolenie na trenera oddechu u Natalii Dul, Katarzyny Miałkowskiej oraz Maćka Szyszki). Książki: „Terapeutyczny oddech” Patrick McKeown (2022)
Oddech jest bardzo ważny w logopedii, ma wpływ na prawidłową pozycję języka, artykulację, połykanie oraz zgryz. Oddech nosem pełni bardzo ważne funkcje m.in. ogrzewa, oczyszcza powietrze. Dodatkowo prawidłowym oddechem możemy ćwiczyć równowagę emocjonalną, możemy radzić sobie ze stresem. Niektórzy terapeuci od jąkania niekiedy pomniejszają wartość ćwiczeń oddechowych, są one jednak bardzo potrzebne. Nie tylko różne metody (np. wystukiwania sylab, Lidcombe, Palin PCI) są istotne, ale także regularny trening oddechowy, który stymuluje nerw błędny, mając przełożenie na płynność mowy u prowadzonych przeze mnie pacjentów jąkających się.
Dla dzieci z mutyzmem wybiórczym: Metoda małych kroków. Książka: „Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów” (2021) autorstwa Marii Bystrzanowskiej
Z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym zalecam metodę małych kroków (sliding in) oraz publikacje i szkolenia u Marii Bystrzanowskiej, specjalistki od MW. Chciałbym znowu podkreślić, jak niezwykle ważna jest umiejętność dotarcia do małego człowieka, czyli elastyczność pracy (osobowość), sprawienie, aby dziecko poczuło się dobrze w naszym towarzystwie, zaczęło się uśmiechać, nawiązywać kontakt najpierw niewerbalny, później werbalny. Oczywiście, każdy pacjent wymaga zaangażowania od terapeuty, ale dziecko z MW w szczególności, ponieważ warto pamiętać, że mutyzm wybiórczy to zaburzenie mowy o podłożu lękowym. Dlatego warto, aby dziecko było pod opieką logopedy oraz psychologa.
Multimedialne programy: Wordwall oraz produkty Ei System: „Eduterapeutica Lux — „Trenuj ucho” oraz „Eduterapeutica Lux — Logopedia Rozszerzona”
Pomoce multimedialne są już niezbędne w gabinecie logopedy. Mają nie tylko na celu urozmaicać, uatrakcyjniać dziecku zajęcia, ale odgrywają ważną rolę w terapii logopedycznej. Program pomoże nam systematyzować ćwiczenia dla dziecka. Ja zazwyczaj je stosuję, co drugie, trzecie spotkanie, korzystając z nich 5-10 minut. Zacznę od programu dobrze znanego nauczycielom oraz specjalistom:
- Wordwall - to strona internetowa, na której w bardzo prosty sposób możemy stworzyć pomoc logopedyczną w formie quizu, koła fortuny itd.
- Programy z Ei System „Trenuj ucho” oraz „Eduterapeutica LUX - Logopedia Rozszerzona” to już zaawansowane pomoce do terapii logopedycznej, pierwszy program skupia się na ćwiczeniu percepcji słuchowej, treningu uważności. Drugi „Logopedia Rozszerzona” — to program multimedialny przydatny do wywołania, doskonalenia oraz utrwalenia praktycznie każdej głoski. Dzieci cenią w programach Ei System świetnego lektora, piękne ilustracje, pomysłowe zadania, zróżnicowane ćwiczenia. Dzięki multimedialnym produktom z łatwością łączymy dźwięk z wizją oraz możliwością działania. Wykorzystywanie programów multimedialnych może sprawić, że szybciej dziecko udoskonali wymowę danej głoski, zrobi postępy w ćwiczeniu percepcji słuchu niż metodami tradycyjnymi. Dodatkowo do programów są dołączone karty pracy, które ułatwiają terapię, drukując je mamy gotowy materiał dla dziecka do domu. Mnie osobiście podoba się, że programy są przeznaczone do ćwiczeń z dziećmi od 7. roku życia do 14. roku życia. Taka rozpiętość trudności zadań logopedycznych, słuchowych jest czymś bardzo istotnym i przydatnym dla terapeutów, gdyż z programu „Trenuj ucho” mogą śmiało korzystać nie tylko logopedzi, ale i pedagodzy oraz psycholodzy. Bez wątpienia programy multimedialne przydają się w gabinecie oraz w terapii zdalnej.
Pracuję przede wszystkim z dziećmi od 3 roku życia, dlatego nie specjalizuję się we wczesnej interwencji logopedycznej, natomiast nie zwalnia mnie to z podstawowych wiadomości na temat wad anatomicznych, frenulotomii, rozwoju mowy dzieci czy chociażby tego, czym jest FASD. To niezbędne informacje podczas wywiadu. Dlatego każdy logopeda koniecznie powinien przeczytać, znać książkę „Odruchy u noworodków i niemowląt” dr Miry Rządzkiej.
Podsumowując — ważna jest wiedza, praktyka i osobowość, która ma niezwykły wpływ na poprowadzenie terapii logopedycznej poprzez różne formy, zabawy, metody, programy multimedialne… mieszając je, będziemy dążyć do prawidłowej mowy, oddechu oraz uśmiechu na twarzy małego pacjenta.
Autor: Paweł Majcherczyk - logopeda, trener oddechu, autor dwóch tomików poetyckich: „Ponieważ” (2018), „Zaburzenia mowy” (2021) oraz książki krytycznoliterackiej „Usługi zecerskie” (2020). W latach 2020-2022 prowadził autorski cykl wywiadów „Awangarda Logopedii” (YouTube). Jako logopeda pracował w: przedszkolu, szkole, poradni psychologiczno-pedagogicznej, prywatnych placówkach. Prowadził ćwiczenia z emisji głosu na WSBiNoZ w Łodzi. Interesuje się przede wszystkim zaburzeniami mowy o podłożu lękowym (emocjonalnym) oraz opóźnionym rozwojem mowy. Jest pomysłodawcą oraz jurorem Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego „Brwinowski Parnas”. Artykuły logopedyczne opublikował m.in. w: „Charakterach”, „Biuletynie Logopedycznym”, na stronie: blog.arante.pl. Recenzje, wiersze, szkice były publikowane m.in. w: „Twórczości”, „Odrze”, „eleWatorze”, „Wyspie”, „Toposie”, „Indeksie”. Docenia inwencje nie tylko w życiu literackim oraz logopedycznym.
